Bharat Mata, meer goedaardig

Het iconische schilderij van Abanindranath Tagore vertegenwoordigt een kosmopolitische en niet-sektarische spiritualiteit.

Abanindranath Tagore, Swadeshi-beweging, verdeling van Bengalen, Moeder India, Bharat Mata, Abanindranath-schilderijen, Abanindranath Tagore, Abanindranath Tagore-kunstenaar, Rabindranath Tagore, Indian ExpressAbanindranath Tagore. (Bron: Wikipedia)

De Swadeshi-beweging die volgde op de deling van Bengalen in 1905, reed op de vleugels van twee gevlochten opkomende identiteitsdiscoursen - een van een ingebeelde regionale Bengaalse gemeenschap en de andere van de natie. Er ontstond een revolutionaire beweging met een extremistische component, terwijl een verscheidenheid aan gebaren van cultureel verzet en inheemse solidariteit zich verspreidde. Verschillende bhadralok-families van Kolkata waren prominent aanwezig in het leiden en ondersteunen van deze inspanningen en een van hen was de Tagore-familie van Jorasanko. Een van de leden van deze familie, de kunstenaar Abanindranath, neef van de bekendere Rabindranath, schilderde een afbeelding die werd gebruikt in een processie om steun te verzamelen voor de intrekking van de scheidingswand en voor de Swadeshi-beweging. Het was misschien wel het eerste politieke beeld dat de regio personifieerde als moeder, Banga Mata. Maar de gemakkelijke samensmelting van regio en natie in deze tijd heeft het blijvende label van Moeder India, Bharat Mata, verlaten voor dit beeld.

Sinds de jaren vijftig was dit beeld aan het zicht onttrokken in de koffers van een privéarchief, de Rabindra Bharati Society. Maar de laatste tijd zijn de archieven van het Genootschap in bruikleen genomen door het Victoria Memorial, Kolkata. Ironisch genoeg koos het Victoria Memorial ervoor om dit beeld weer te geven op het moment dat het nationalisme-debat rond de slogan Bharat Mata ki Jai die door de regerende partij werd gepusht, de emotionele temperatuur deed stijgen. Interessant (en gelukkig) heeft de slogan van de BJP het imago van Abanindranath niet gemobiliseerd voor zijn zaak, maar in plaats daarvan de voorkeur gegeven aan een meer populaire kalender-esthetiek afgeleid van Ravi Verma-godinnen, en bijgevolg vroege Bollywood-actrices, die een kroon en ornamenten dragen, een vlag vasthouden en vergezeld gaan van met een gebruikelijke leeuw. Als je moet denken aan een traditionele hindoegodin die in de buurt komt van dit beeld, dan zou dat die van Jagaddhatri zijn, een meer goedaardig aspect van Durga, maar niet zonder de hint van haar gewelddadige vergeldingskracht. De theatrale of filmische letterlijkheid van dit beeld in combinatie met zijn alomtegenwoordigheid door middel van nationale propaganda en slogans om het virtuele in het echte te veranderen door een monolithische hindoeïstische culturele verbeelding te objectiveren. Naar verwachting hebben niet-hindoes dit beeld of de slogan niet overgenomen; en het is twijfelachtig welk deel van de hindoes het probleemloos heeft gevonden.

Het icoon van Abanindranath staat in een wazig gouden licht en in haar goudbruine huidskleur en oranje-saffraan (gairik) gewaad, lijkt een condensatie van dit licht, erin ingebed in een staat tussen opkomst en recessie, droom en ontwaken. Zo'n onopvallende ruimte is bevorderlijk voor fantasierijke internalisering, in tegenstelling tot de materiële objectivering van de BJP-mata. Hoewel ze vier handen heeft, is er een lichtheid over haar, haar slanke moderne menselijkheid in tegenstelling tot zowel het theatrale illusionisme van de huidige hindoe-nationalistische godin als de wellustige weelde van hindoegodinnen uit het verleden. Als men een ouder model wil zoeken, moet men zich eerder wenden tot miniatuurschilderijen van Parvati als Uma, een jonge asceet, of van rondzwervende Deccan-yogini's. In haar handen draagt ​​ze materiële, intellectuele en spirituele gaven - anna, vastra, siksha en diksha.

Gezien het klimaat van het huidige nationalistische debat, kan het leerzaam zijn om na te gaan welke regionale en/of nationale inhoud Abanindranath in zijn personificatie stopte. De Tagores waren een uitgestoten hindoe-familie, hun dubbelzinnige status gemarkeerd met een moslimaanhangsel in hun populaire clanbenaming - Pirali Brahmanen. De Jorasanko Tagores waren zich terdege bewust van deze status, iets wat blijkt uit Abanindranaths inscriptie van een open dialoog tussen hindoes en moslims in veel van zijn werken. Een van de culturele evenementen rond de productie van zijn beeld was de consolidatie van een Bengaalse taalgemeenschap via het beroemde hindoe-islamitische rakhi bandhan-festival, georganiseerd door Rabindranath in oktober 1905. De gedeelde cultuur van deze taalgemeenschap omvatte de verering van de moedergodin, zoals te zien is van het grote aantal liederen tot Kali en andere godinnen, geschreven door Kazi Nazrul Islam, een tijdgenoot van Rabindranath en Abanindranath, die de Jorasanko Tagores vaak bezocht en later werd gevierd als een dichter-laureaat van Bangladesh.

Dit wil zeggen dat het moederpictogram geschilderd door Abanindranath inclusief en integraal was voor de culturele verbeelding van Bengalen. In zijn uitbreiding tot de natie, de overgang van Banga Mata naar Bharat Mata, wierp de identiteitspolitiek van religieus separatisme een uitsluitingsaspect op elk idee van een godin, laat staan ​​een met vier handen. Maar het is duidelijk dat het idee van de regio/natie, belichaamd in Banga/Bharat Mata van Abanindranath, er een was die zijn hele culturele geschiedenis omvatte, niet door de grenzen van religieuze orthodoxie, maar door een kosmopolitische en niet-sektarische spiritualiteit.

Bovendien was de directe literaire voorloper van de moedergodin van Abanindranath te vinden in Bankims Anandamath, waaruit het beroemde nationale lied Bande Mataram komt. Op hetzelfde moment verdedigde Aurobindo Ghosh dit lied als de strijdkreet van revolutie voor de opkomende natie. Anandamath maakte woordbeelden voor de natiemoeder van verleden, heden en toekomst. In het verleden was ze Jagaddhatri, rustig en kalm. In het heden was ze Kali, woest en veeleisend bloedoffers. En in de toekomst zou ze Durga zijn, zegevierend, weelderig en dynamisch. Abanindranath kon niet anders dan deze beelden in gedachten hebben gehad toen hij zijn moedergodin schilderde, maar hij schuwt hun connotaties van geweld. In plaats daarvan vertegenwoordigt zijn godin het heden als een ascese van de natie die nodig is om haar materiële en spirituele doelen te bereiken. Maar deze ascese is geen droge, maar behoudt de rasa van een nieuwe geblazen lotus en illustreert Rabindranaths overtuiging van de ware spiritualiteit van India als een die bloeit in schoonheid zonder overdaad en zonder het vlees te verminken.