De vriend van mijn vijand

De banden tussen Iran en India worden verdiept. Maar de veerkracht van de betrekkingen tussen Teheran en Islamabad kan Delhi ongemakkelijk maken.

De vriend van mijn vijandTijdens het bezoek van Rouhani verklaarde premier Modi dat India de aanleg van de Chabahar-Zahedan-spoorverbinding zal steunen, zodat het potentieel van de Chabahar-gateway volledig kan worden benut. (Op de foto: premier Narendra Modi met de Iraanse president Hassan Rouhani)

Iraniërs staan ​​bekend om hun gevoel voor diplomatie en professionele diplomaten zijn soms zelfs experts in het verwarren van hun gesprekspartners. Op 13 maart bracht de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken, Javad Zarif, een officieel bezoek aan Islamabad om de Pakistanen tot bedaren te brengen na Hassan Rouhani's driedaagse reis naar India de maand ervoor - het eerste Iraanse presidentiële bezoek sinds 2003.

Zarif zei: Onze betrekkingen met India zijn, net als de betrekkingen van Pakistan met Saoedi-Arabië, niet tegen Pakistan, zoals we begrijpen dat de betrekkingen van Pakistan met Saoedi-Arabië niet tegen Iran zijn. Zo'n omzeilde zin geeft de tactische finesse van Teheran weer, maar India kan zich ongemakkelijk voelen bij de veerkracht van de betrekkingen tussen Iran en Pakistan.

Het bezoek van Rouhani symboliseerde zeker de toenadering tussen India en Iran, die werd geconcretiseerd door de verhuring aan New Delhi - voor 18 maanden - van de operationele controle van fase 1 van de haven van Chabahar, via welke Indiase tarwe in oktober 2017 naar Afghanistan werd gestuurd.

Eindelijk kreeg New Delhi via Iran toegang tot Centraal-Azië. Tijdens het bezoek van Rouhani verklaarde premier Narendra Modi dat India de aanleg van de Chabahar-Zahedan-spoorverbinding zal steunen, zodat het potentieel van de Chabahar-gateway volledig kan worden benut. We willen connectiviteit, samenwerking in de energiesector en de eeuwenoude bilaterale relatie uitbreiden. Dat was al de officiële Indiase lijn tijdens het bezoek van Modi aan Teheran in 2016, toen India, Iran en Afghanistan een trilaterale transportovereenkomst ondertekenden.

Maar deze toenadering betekent niet dat Iran bereid is afstand te nemen van Pakistan. In feite lijkt Iran het ene land tegen het andere uit te spelen om zijn winst te maximaliseren in de context van sancties die zijn economie zwaar aantasten. Een dergelijke strategie wordt mogelijk gemaakt door de houding van Pakistan, die er alles aan doet om Iran niet van zich te vervreemden.

Beide landen delen een 900 km lange grens die Balochistan doorsnijdt, een dubbel verstoorde provincie: de Pakistaanse Baloch, die al 10 jaar een guerrillaoorlog voert, zou steun kunnen krijgen van Iran – of Indiase spionnen. Volgens een rapport van Dawn werd in Islamabad de soevereiniteit van Pakistan geschonden op grond van artikel 2, lid 4, van het VN-Handvest toen Kulbhushan Jadhav Iraans grondgebied gebruikte om illegaal Pakistan binnen te komen.

Het aantal schermutselingen is toegenomen sinds 2016, toen Iraanse grenswachten naar verluidt mortiergranaten afvuurden op Pakistaans grondgebied. Pakistan kan het zich nauwelijks veroorloven een derde front te openen. Ten tweede hebben Iran en Pakistan ook een gemeenschappelijk buurland, Afghanistan, waar ze een proxy-oorlog zouden kunnen intensiveren. Ten derde heeft Pakistan gas nodig, Iran moet zijn gas verkopen.

Om zijn goede wil te tonen, bracht de Pakistaanse legerleider in oktober vorig jaar een driedaags bezoek aan Teheran, dezelfde maand toen India Chabahar gebruikte om tarwe aan Afghanistan te leveren. Zo'n bezoek had al 20 jaar niet plaatsgevonden. De Iraniërs reageerden, deels vanwege wat generaal Bajwa te bieden had (samenwerking op het gebied van rakettechnologie werd besproken), deels vanwege hun interesse om lid te worden van het Chinese Belt and Road Initiative (BRI) door de gaspijpleiding die ze al hadden gebouwd af te takken de CPEC in Gwadar.

Iran ziet Chinese investeringen in Pakistan als een economische kans, terwijl India aangeeft niet deel te nemen aan de BRI. Terwijl India Chabahar zag als het beste middel om Gwadar in evenwicht te brengen, willen de Iraniërs beide met elkaar verbinden en Javad Zarif zei in Islamabad dat Iran Pakistan en China de mogelijkheid heeft geboden om deel te nemen aan Chabahar.

Zarif bedankte ook Pakistan voor het helpen van Iran bij de bestrijding van terrorisme, iets dat rechtstreeks in tegenspraak is met het Indiase verhaal. Soennitische militanten in het Iraanse Balochistan kregen jarenlang steun van in Pakistan gevestigde sektarische groeperingen. Sinds 2013 zijn tientallen Iraanse grenswachten gedood en daarom sprak Zarif zijn waardering uit toen pogingen tot zelfmoordaanslagen werden verijdeld door het Pakistaanse leger.

Last but not least voelt Iran zich niet op zijn gemak bij India vanwege het strategische partnerschap met de VS op een moment dat Donald Trump bereid is de sancties te herstellen die zijn voorganger was begonnen op te heffen. Iran heeft het Afghaanse beleid van de nieuwe Amerikaanse regering, dat India heeft toegejuicht, afgekeurd. Evenzo kan Iran de nieuwe India-Israëlische betrekkingen niet lichtvaardig opvatten. Het zijn deze groeiende affiniteiten die de afgelopen maanden ertoe hebben bijgedragen dat Ali Khamenei de kwestie Kasjmir in sommige van zijn preken voor het eerst noemde en het vergeleek met het onrecht dat de Palestijnen werd aangedaan.

De verdieping van de betrekkingen tussen Iran en Pakistan zal afhangen van de druk die Riyadh op Islamabad uitoefent. Ten eerste beschuldigen Saoedi-Arabië en de landen van de Gulf Cooperation Council (GCC) Pakistanen van terroristische activiteiten, in Saoedi-Arabië en elders. Ten tweede voeren de Saoedi's en de Emiraten de druk op Pakistan op door meer met India in contact te komen, zoals blijkt uit nieuwe investeringsstromen en de aanwezigheid van Mohammed bin Zayed als eregast voor de parade van de Dag van de Republiek in 2017.

Ten derde activeert Riyad de salafistische groepen die zich sinds de jaren tachtig in Pakistan hebben ontwikkeld: het formidabele netwerk van door Saudi/GCC gesteunde madrasa's spelen daar een belangrijke rol, samen met Deobandi, Ahl-e-Hadith en andere islamitische organisaties. Als reactie daarop hebben de Pakistanen belangrijke concessies gedaan aan Saoedi-Arabië en de GCC.

Ten eerste zouden Pakistanen Syrische rebellen opleiden (terwijl Teheran het regime van Bashar-al Asad steunt). Ten tweede werd de voormalige Pakistaanse legerleider, Raheel Sharif, in 2017 benoemd tot leider van de in Riyad gevestigde Islamic Military Alliance to Fight Terrorism (een coalitie van soennitische landen). . Last but not least, hoewel Pakistan geen troepen naar Jemen heeft gestuurd, zijn zijn soldaten aan de andere kant van de grens ingezet, zogenaamd om de heilige steden te beschermen.

Pakistan heeft geprobeerd geen partij te kiezen tussen Iran en Saoedi-Arabië en heeft zelfs geprobeerd te bemiddelen tussen de twee. Maar geen partij kiezen is misschien niet lang een optie en voorlopig lijken de Saoedi's de overhand te hebben. Nawaz Sharif ontmoette niet alleen leden van de Saoedische koninklijke familie na zijn ontslag als premier om zijn opvolger te bespreken, maar kort daarna speelde Raheel Sharif een rol in de zuivering op initiatief van Mohammed bin Salman.

Of de ijzige betrekkingen tussen Iran en Pakistan zullen leiden tot een snellere toenadering tussen Iran en India, valt echter nog te bezien. Het land waar Teheran zich via CPEC mee probeert te verhouden, is immers China en dat is misschien de reden waarom New Delhi het zo moeilijk vindt om met Iran om te gaan. De ontwikkeling van Chabahar gaat traag, maar dat geldt bijvoorbeeld ook voor de afronding van het contract voor een gasveld, Farzad-B, waarin India geïnteresseerd is, waaruit blijkt dat Iran inderdaad geen gemakkelijke partner is.